Modern Dementorlar: Duygularımızı Yöneten Algoritmalar

Spotify “Dinlemek her şeydir” diyor; ancak günümüzde sadece müziği değil, bizi de dinleyen karmaşık bir sistem var: mikrofonlarımız, geçmiş veri izlerimiz ve en çok da duygusal durumlarımız.

2021’de onaylanan “Identification of Taste Attributes from an Audio Signal” başlıklı patent, kullanıcıların ses tonu, konuşmaları ve çevresel seslerini analiz ederek ruh hâli, yaş, cinsiyet ve sosyal bağlam hakkında çıkarımlar yapılmasını mümkün kılıyor (Private Internet Access, 2024). Bu teknoloji, yalnızca müzik tercihi sunmakla kalmıyor; aynı zamanda bireyin duygusal kırılganlıklarını ticari fırsata dönüştürme riskini barındırıyor (Vinyl Culture, 2025).

Spotify, bu sistemi gizli Markov modelleri ve mikroservis tabanlı yapılarla entegre ederek gerçek zamanlı bir öneri motoru hâline getirmiştir (Lymar, 2023). Bu durum, platformu yalnızca bir içerik sağlayıcı olmaktan çıkarıp, kullanıcı psikolojisini yapılandıran bir sistem mimarına dönüştürmektedir. Instagram ve Spotify gibi platformlar, artık sadece içerik sunmakla kalmıyor; kullanıcının psikolojik yapısını analiz ederek ona özel bir duygusal atmosfer inşa ediyor (American Psychological Association, 2023).

Dijital hak savunucuları, bu gelişmeleri “duygusal gözetim” olarak tanımlarken, AIAAIC veri tabanında söz konusu algoritmalar “manipülatif” ve “etik açıdan tartışmalı” sistemler olarak değerlendirilmiştir (AIAAIC, 2021). Artık algoritmalar, pasif veri takipçileri değil; bireyin duygudurumunu şekillendiren ve karar alma süreçlerini yönlendiren dijital aktörler olarak karşımızda durmaktadır (The Guardian, 2024).

Duygusal Algoritmalar ve Ruh Hali Takibi

Spotify gibi platformların algoritmaları, kullanıcıların müzik seçimlerini, dinlenme sıklığını ve içerik tercihlerini analiz ederek ruh hâli hakkında çıkarımlarda bulunur. Bu sistemler, ruh hâline uygun içerikler sunarak kullanıcıyı duygusal olarak sabit bir modda tutabilir (Lymar, 2023).

Böyle bir yapı, duygusal mahremiyetin ötesinde, bireyin içsel düzenleme mekanizmalarına dışarıdan bir müdahale anlamı taşır. Özellikle gelişim çağındaki kullanıcılar için bu yönlendirme, duygusal esneklik kaybı ve kimlik gelişimi üzerinde olumsuz etkilere neden olabilir (APA, 2023).

Bu algoritmaların sunduğu içeriklerle birey, yalnızca mevcut ruh hâline uygun duyularla beslenir ve bu zamanla “duygusal yankı odası” etkisi yaratır. Kişi yalnızca kendi duygusunu doğrulayan içeriklerle beslendikçe, duygusal geçişlilik kapasitesi azalır (The Guardian, 2024).

Journal of Affective Disorders’ta yayımlanan bir vaka analizine göre, depresyon tanısı almış bir birey Spotify’da yalnızca melankolik müzikler dinlediğinde bu durum terapötik iyileşme sürecini geciktirmiştir (Journal of Affective Disorders, 2022). BBC’nin 2023 belgeselinde ise genç kullanıcılar, ruh hâline uygun olmayan içeriklere ulaşamadıklarında kendi kendini sabote eden döngüler geliştirmiştir (BBC, 2023). Bilişsel davranışçı terapi bağlamında, bu algoritmalar bireyin içerik üzerinde farkındalık geliştirme becerisini zayıflatabilir.

İçerik Döngüsü ve Psikolojik Tıkanma

Dijital içerik algoritmaları, kullanıcı davranışlarını analiz ederek kişiselleştirilmiş içerik sunar. Bu sistemin temel amacı, kullanıcı ilgisini en üst seviyede tutmaktır. Ancak bu amaç doğrultusunda kullanıcıyı sürekli benzer içeriklere maruz bırakmak, psikolojik çeşitliliği ve duygusal geçişliliği zayıflatır (Seligman, 1975).

Spotify, öneri motorlarını sadece müzik türüne göre değil, içerik temposu, söz analizi ve dinlenme davranışı gibi birçok parametreye göre yapılandırır (AttractGroup, 2024). Buna ek olarak, duygu tanıma algoritmalarıyla yüz ifadesi ya da ses tonu üzerinden ruh hâli tespit edilerek içerikler sunulur (Lymar, 2023).

Bu sistemler uzun vadede şu etkilere yol açar:

• Duygusal sabitleme: Farklı duygulara geçiş zorlaşır.

• Algısal daralma: Kişi yalnızca kendine benzeyen içeriklerle temas eder.

• Zihinsel yorgunluk: Sürekli maruz kalınan aynı içerik türü zihinsel tükenmişlik yaratır.

Bu tıkanıklık, Seligman’ın “öğrenilmiş çaresizlik” (1975) kuramıyla açıklanabilir: Kullanıcı içerik döngüsünü değiştiremeyeceğini düşündüğünde kontrol duygusunu kaybeder.

APA’nın 2023 raporu, 3 saatten fazla günlük dijital içerik tüketen gençlerde depresyon ve anksiyete oranlarının iki kat arttığını göstermiştir (APA, 2023). U.S. Surgeon General’ın 2023 tavsiyesi de benzer şekilde ekran süresi ile ruh sağlığı bozulması arasında doğrudan ilişki kurar (U.S. Department of Health and Human Services, 2023).

Çözüm Önerileri: Dijital Sağlamlık için 4 Adım

1. Farkındalık Temelli Kullanım
   Kullanıcıların içerik tüketimlerini gözlemleyip analiz etmeleri, Bilişsel Davranışçı Terapisinin temel ilkelerinden biridir.

2. Duygu Geçişi Destekleyen İçerikler
   Algoritmaların sadece mevcut ruh hâline değil, duygu çeşitliliğine dayalı öneriler geliştirmesi gerekir.

3. Uyaran Kontrolü ve Ekran Sınırı
   Akşam saatlerinde ekran süresinin azaltılması, uyku hijyeni ve zihinsel esenlik açısından gereklidir.

4. Etik Algoritma Politikaları
   Platformlar, duygusal veri kullanımını şeffaf hale getirmeli ve kullanıcıların veriler üzerinde denetim kurmasına izin vermelidir.

Sonuç

Algoritmalar artık yalnızca içerik sunmuyor; insanın duygu, davranış ve düşünce dünyasını yeniden şekillendiriyor. Dijital dünyanın ruh emicileri gibi, duygularımıza sızan bu sistemler; ruh hâlimizi yönlendirirken bizi görünmez bir psikolojik serüvene sürüklüyor. Bu nedenle dijital farkındalık, medya okuryazarlığı ve etik teknoloji tasarımı, günümüz bireyleri için yaşamsal bir gerekliliktir.

Kaynakça

American Psychological Association. (2023). Digital media use and youth mental health. https://www.apa.org/news/press/releases/2023/05/health-advisory-social-media-use

AIAAIC. (2021). Spotify emotion recognition technology. https://www.aiaaic.org/aiaaic-repository/ai-algorithmic-and-automation-incidents/spotify-emotion-recognition

AttractGroup. (2024). How Spotify’s algorithm works for music recommendation. https://attractgroup.com/blog/how-spotify-algorithm-works-for-music-recommendation/

BBC. (2023). Algorithmic influence and emotional behavior in teens [Documentary segment].

Journal of Affective Disorders. (2022). Case report: Algorithmic reinforcement of depressive mood. https://doi.org/10.1016/j.jad.2022.01.003

Lymar, E. (2023). Inside Spotify’s AI.

Private Internet Access. (2024). Spotify patent: Emotional data via microphone. https://www.privateinternetaccess.com/blog/spotify-granted-patent-to-use-mic-to-infer-emotional-state-age-gender-and-accent

Seligman, M. E. P. (1975). Helplessness: On Depression, Development, and Death. W.H. Freeman.

The Guardian. (2024). How algorithms feed on your sadness. https://www.theguardian.com/technology/2024/03/algorithms-and-mental-health

U.S. Department of Health and Human Services. (2023). Surgeon General advisory on social media use. https://www.hhs.gov/sites/default/files/sg-youth-mental-health-social-media-advisory.pdf

Vinyl Culture. (2025). Your emotional data for sale. https://vinylculture.substack.com/p/your-emotional-data-for-sale